Het blijft een dilemma, de opvang voor chimpansees. Enerzijds hoognodig en anderzijds zien we het liever niet. Want als een chimpansee is opgevangen dan kan deze niet meer terug in het wild (verbaasd? Lees verder!). In dit artikel lees je waarom de opvang nodig is en waar de chimpansees vandaan komen, maar ook wat -ondanks alle goede zorgen en intenties – de nadelen van opvangcentra zijn.
Waarom zijn deze opvangcentra eigenlijk nodig?
Helaas zijn chimpansees voor veel mensen nog steeds een gewild huisdier. Daarnaast kun je ze nog altijd in het circus en langs de straat vinden, waar ze gedwongen worden kunstjes te doen en toeristen te vermaken. In al deze gevallen gaat het vaak eerst om “schattige” babychimpansees. Deze jonge dieren worden uit het bos gevangen. Hierbij komen meestal ook nog meerdere (oudere) chimpansees om in een poging hun kinderen te beschermen. Soms komen daarom ook gewonde chimpansees terecht in onze opvangcentra.
Dit proces is, zoals je je kunt voorstellen, enorm stressvol en traumatiserend voor alle betrokken chimpansees. Een mooie toekomst hebben de jonge dieren vaak ook niet: ze groeien op zonder soortgenoten, en zonder ooit te leren wat een normale chimpansee doet of eet. Een jonge chimpansee blijft in het wild gemiddeld 9 tot 10 jaar bij de moeder, en zonder deze tijd missen ze dus een groot deel van hun opvoeding en de nodige overlevingstechnieken.
Bekijk hier bijvoorbeeld het verhaal van chimpansee Kabi (Engelstalig).
Veel (illegaal) gevangen chimpansees krijgen ongezond (mensen) eten aangeboden, en brengen hun leven door in een totaal onnatuurlijke wereld. Naarmate de chimpansees ouder worden vormen zich dan ook steeds meer problemen: niet alleen qua gezondheid, maar vooral ook in hun gedrag. Chimpansees zijn natuurlijk helemaal geen geschikte huisdieren, vaak raken mensen de controle over de dieren kwijt wanneer de chimpansees volwassen (en sterk!) worden. Sommige van deze chimpansees komen dan ‘gelukkig’ terecht in opvangcentra, waar ze langzaam kunnen revalideren, en weer kunnen leren chimpansee te zijn.
Kunnen chimpansees na rehabilitatie terug in het wild?
Het antwoord? Nee. Er wordt vaak -onterecht- gedacht dat de opvangcentra voor chimpansees bedoeld zijn om de chimpansees op te vangen nadat ze zijn gered (dat klopt) en om ze dan te verzorgen totdat ze weer terug de natuur in kunnen. Dat laatste klopt niet. Wij, mensen, kunnen chimpansees namelijk niet goed aanleren wat ze allemaal moeten weten om in het wild te overleven, deels omdat we niet weten wat ze moeten leren, maar natuurlijk is het ook vrij onnatuurlijk (en moeilijk) om als mens een chimpansee iets goed bij te brengen. Verder leven chimpansees in groepen, en hebben ze de groep ook nodig om te kunnen overleven, maar vaak tolereren in het wild levende groepen indringers niet als je zou proberen een geredde chimpansee bij een groep te voegen.
Hoe zat dat dan met Wounda?
Maar waarom denken veel mensen dan dat dit wel kan? Een voorbeeld dat zo’n misvatting kan versterken is de bekende video waarin chimpansee Wounda Jane een knuffel geeft voordat ze wordt losgelaten in het bos. Het nadeel van het vele delen van zulke video’s is dat de context gemakkelijk verloren gaat: je ziet de chimpansee het bos ingaan, maar toch woont Wounda in het opvangcentrum Tchimpounga in Congo op een van hun drie beschermde eilanden. Daar leeft ze wél in een natuurlijke omgeving, maar niet helemaal in het wild. De verzorgers in de opvangcentra kunnen de chimpansees namelijk wel veel dingen leren, waarmee ze zich op zo’n beschermd eiland goed kunnen redden, maar helemaal alleen in het wild? Dat zouden deze chimpansees waarschijnlijk niet lang overleven.
Gelukkig is een opvangcentrum wel zo ingericht dat de chimpansees hier hun eigen stuk natuur hebben, in groepen kunnen leven en dagelijks gemonitord kunnen worden tijdens de voedertijd en in hun overnachtingsplekken. Een semi-wildernis dus.
De opvangcentra in het algemeen zijn een noodzakelijk kwaad, maar hopelijk geen permanente oplossing, want het liefst zijn ze natuurlijk helemaal niet nodig. Het biedt wel een opvangnet voor de getraumatiseerde chimpansees die hier in groepen veilig hun leven kunnen leiden; een plek waar ze hun leven lang mogen blijven. Verder zijn sommige overheden ook minder geneigd om de criminelen die chimpansees vangen, houden en verhandelen op te pakken, als er geen opvangcentrum in de buurt is. Wat zouden ze anders met de dieren moeten doen? Soms worden ze dan naar
dierentuinen gebracht maar het komt te vaak voor dat deze er niet goed voor kunnen zorgen, omdat er niet genoeg ruimte of geld is: de kosten voor het verzorgen van een chimpansee lopen namelijk op tot meer dan €9000,- per jaar.
Ten slotte dragen de centra ook een sociale rol, door de opzet van educatieprogramma’s, het creëren van banen, en de hulp bij de opbouw van scholen, huizen en sanitaire voorzieningen. Daarmee zijn ze dus ook belangrijk in het aanpakken van de illegale handel en de stroperij, waar een groot deel van de chimps die er wonen slachtoffer van zijn. Zo wordt het probleem tegelijk ook bij de bron aangepakt, en hopelijk zullen we in de toekomst zulk soort opvanglocaties niet meer nodig hebben.
Met uw steun en donaties draagt het Jane Goodall Instituut Nederland bij aan drie opvangcentra in Afrika.
Het Jane Goodall Instituut Nederland draagt bij aan:
Het eerst geopende opvangcentrum van de drie was Tchimpounga, dit werd in 1992 gebouwd in de Democratische Republiek Congo. Oorspronkelijk was het centrum bedoeld voor 40 tot 50 chimpansees, maar door een burgeroorlog en lokale rebellenactiviteiten nam de stroperij toe en begon het overvol te raken in deze chimpansee opvang. In 2011 werd er een oplossing bedacht, en kreeg het centrum er drie eilanden in de Kouilou rivier erbij (zie figuur 1). Naast de opvang zorgt dit opvangcentrum ook voor nauwe samenwerking met lokale gemeenschappen. Dit creëert banen en bewustzijn, en zo zorgen dit soort centra er ook voor dat er minder conflicten ontstaan tussen mensen en chimpansees, en op die manier wordt hopelijk ook de illegale handel stopgezet.
Bekijk hier het verhaal van chimpansee Jeje, in Tchimpounga (Engelstalig).
Ngamba Island in Oeganda is een eiland in Lake Victoria, en werd in 1998 aangebouwd. Het wordt gerund door een samenwerking bestaande uit 6 organisaties, waaronder het Jane Goodall Instituut.
Ook hier werkt het eiland samen met nabije gemeenschappen. Mede dankzij de educatieve rondleidingen voor toeristen ka
n het centrum ook dorpen helpen om huizen, scholen en sanitaire voorzieningen te bouwen. Zo heeft het opvangcentrum ook een belangrijke sociale rol.
En, Chimp Eden, in Zuid-Afrika, werd in 2006 gebouwd en is nog steeds het enige chimpansee opvangcentrum van het land.
Oorspronkelijk komen er ook eigenlijk helemaal geen chimpansees voor in Zuid-Afrika, maar ze vangen hier wel de geredde dieren uit andere landen op. In Chimp Eden is een uitgebreid educatieprogramma ontstaan, waarmee mensen hopelijk, op een positieve manier, dichter bij de leefwereld van chimpansees komen te staan.
Wilt u ons helpen om het opvangen van deze chimpansees mogelijk te maken? Word dan donateur! Dat kan maandelijks, maar ook met een eenmalige donatie zijn de chimpansees héél blij.