PODCAST JANE GOODALL

Login

Sign Up

After creating an account, you'll be able to track your payment status, track the confirmation.
Username*
Password*
Confirm Password*
First Name*
Last Name*
Email*
Phone*
Contact Address
Country*
* Creating an account means you're okay with our Terms of Service and Privacy Statement.
Please agree to all the terms and conditions before proceeding to the next step

Already a member?

Login
•13 juli 2023

We vieren voor de 5e keer Wereld Chimpansee Dag!

Op deze dag 63 jaar geleden, begon Jane Goodall haar baanbrekende onderzoek en al die jaren deelde ze inzichten over de wondere wereld van wilde chimpansees, waardoor ons begrip van onze naaste verwanten voor altijd werd vergroot. Destijds had ze slechts financiering voor zes maanden onderzoek, waarna alles had kunnen stoppen…

Gelukkig gebeurde het tegenovergestelde: dit was het begin van een decennialange reis die Jane Goodall, maar ook vele andere onderzoekers, naar de tropische bossen en savannes van Afrika bracht om daar meerjarige studies op te zetten. Het resultaat? Indrukwekkende en veelbetekenende bevindingen, waarover je in dit artikel meer leest.

De wereld was geschokt toen het nieuws voor het eerst naar buiten kwam: chimpansees gebruiken gereedschap, net als mensen! Jane ontdekte dat in de jaren 60, toen de chimpansee David Greybeard een tak van een boom brak, de bladeren er af ritste, en deze stok vervolgens in een termietenheuvel stak. De soldaten van de termietenkolonie deden hun werk door hun heuvels te beschermen: ze beten in het vreemde object, en maakte het daarmee vrij gemakkelijk voor David, die vervolgens de stok met termieten uit de heuvel trok om ze daarna met smaak op te eten.

Hoewel we vandaag de dag weten dat veel dieren gereedschap maken en gebruiken, waaronder sommige zoogdieren, vogels, weekdieren en reptielen, werd gereedschapsgebruik destijds beschouwd als een kenmerk dat de mens definieerde en hen onderscheidde van de rest van het dierenrijk.

Intuïtie

Het gebruik van gereedschap door chimpansees was niet de enige ontdekking die ons liet twijfelen over dat onderscheid. Zonder enige formele wetenschappelijke training in gedragswetenschappen, gebruikte Jane Goodall destijds haar intuïtie om persoonlijkheden, gevoelens en intenties van de chimpansees in Gombe te beschrijven. Dat werd echter helemaal niet gewaardeerd door het toentertijd door mannen gedomineerde wetenschapsveld. Men was van mening dat zulke dingen ofwel geheel niet bestonden of onmogelijk te bestuderen waren. Daarmee vielen ze buiten het academische belang en de wetenschappelijke interesse.


Persoonlijkheden, gevoelens en intenties

Het heeft tientallen jaren geduurd voordat er genoeg ondersteunend wetenschappelijk bewijs was verzameld. Tot op heden hebben we mede door Jane Goodall geleerd dat chimpansees inderdaad persoonlijkheden, gevoelens en intenties hebben, en dat chimpansees de emotionele behoefte hebben om ruzies bij te leggen (1,2). We hebben geleerd over hun tactische keuzes in het maken van bondgenoten (3), alsmede het bestaan van agressie en zelfs oorlogsvoering in en tussen groepen chimpansees (4,5). We hebben geleerd dat individuele chimpansees weten wat anderen weten, en van plan zijn (6), en dat ze op die manier samen kunnen jagen (7); samen problemen kunnen oplossen (8); maar ook dat ze elkaar kunnen troosten (9); misleiden, bedriegen (9) en onderwijzen (10, 11). We hebben geleerd dat chimpansees plannen maken voor de nabije toekomst, en dat terwijl sommige chimpansees succesvol nieuwe oplossingen bedenken voor alledaagse problemen (12), anderen van hen kunnen leren door af te kijken (13).

Neem daarin bijvoorbeeld het kraken van noten met behulp van een stenen of houten hamer en een aambeeld. Dit gedrag moet lang geleden zijn uitgevonden door een chimpansee in het Tai bos in Ivoorkust en is vervolgens doorgegeven aan anderen. Tegenwoordig kraken ten minste drie groepen chimpansees in Tai hun noten (14), terwijl dit in sommige andere gebieden geheel ontbreekt (15, 16).


Verschillen per groep

Bovendien zijn er groep-specifieke verschillen in hoe de noten precies worden gekraakt (17). Vroeg in het seizoen, wanneer de noten een relatief zachte schaal hebben, worden houten hamers gebruikt, door twee van de groepen. Ze schakelen over op stenen hamers naarmate het notenseizoen vordert, en de schalen harder worden. In één van de groepen worden echter het hele jaar door stenen hamers gebruikt en dat terwijl zulke stenen hamer-voorwerpen zeldzaam zijn in het territorium van alledrie de groepen. Interessant is dat vrouwtjes die tijdens de puberteit naar een andere groep overgaan, zich aan lijken te passen aan hun nieuwe groep. Zo schakelen ze bijvoorbeeld van het gedrag van hun oorspronkelijke groep, over naar het gedrag van hun nieuwe groep – zoals in het gebruik van houten en stenen hamers.

Chimpansees die wees zijn, in het JGI Tchimpounga Chimpanzee Rehabilitation Center in de Republiek Congo


Rijke diversiteit

Tegenwoordig, nu er steeds meer chimpansee gemeenschappen in het wild worden bestudeerd, wordt duidelijk dat we pas aan het begin staan in het begrijpen van deze rijke culturele diversiteit. Dit brengt ons terug bij het termieten vissen: toen Jane Goodall de chimpansee David Greybeard 63 jaar geleden voor het eerst observeerde, en zag dat hij op termieten jaagde, was nog niet bekend dat termieten een belangrijke bron van eiwitten zijn voor veel – maar niet alle – chimpansee-groepen in heel Afrika.


Ecologische verschillen

Ondertussen hebben we ook geleerd dat verschillende chimpansee-groepen verschillende technieken gebruiken om op termieten te vissen (18). Enkele van deze aangepaste technieken komen voort uit ecologische verschillen, maar anderen lijken te worden bepaald door cultuur. Sommige termieten leven bijvoorbeeld in luchtige heuvels boven de grond, terwijl anderen dieper ondergronds leven. Waar de termietensoldaten in de luchtige heuvels reageren op een enkele stok, hebben chimpansees die vissen in ondergrondse heuvels twee stokken nodig voordat de soldaten er op reageren. De technieken die nodig zijn om toegang te krijgen tot de termieten in deze heuvels, zijn dus ook afhankelijk van ecologische verschillen.


Van generatie op generatie

Het vissen op ondergrondse termieten kan echter ook nog verschillende vormen aannemen, en deze vormen lijken groep-specifiek te zijn. Terwijl de Goualougo chimpansees zitten terwijl ze op de termieten onder de grond vissen, liggen de Wonga Wongue chimpansees op hun zij. De Korup chimpansees liggen daarop weer op hun zij én leunen daarbij op een elleboog. Het is moeilijk voor te stellen dat ook deze verschillen veroorzaakt worden door verschillende ecologische omstandigheden. Het is waarschijnlijker dat dit laat zien in hoeverre onze naaste verwanten in het dierenrijk, de chimpansees, van elkaar leren en hun specifieke culturele gedragingen van de ene generatie op de andere overdragen (19), net zoals de mens dat doet. De wilde chimpansees die in de bossen en savannes van Afrika leven, zullen dit blijven doen, en gestaag hun eigen culturen ontwikkelen, ook in de toekomst – als we ze de ruimte geven om dat te doen.

– Tekst van Rahel Noser, Director, JGI Schweiz

 

Referenties

  1. De Waal, FBM, A van Roosmalen. “Reconciliation and consolation among chimpanzees.” BehavEcolSociobiol 5 (1979): 55-66.
  2. Wittig, RM, CBoesch. “The choice of post-conflict interactions in wild chimpanzees (Pan troglodytes).” Behaviour (2003): 1527-1559.
  3. Nishida, T, et al. “Meat-sharing as a coalition strategy by an alpha male chimpanzee”. Topics in primatology (992)159-174.
  4. Goodall J. 1986. “The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior”. Cambridge, MA: Belknap Pres
  5. Wilson, ML, RW. Wrangham. “Intergroup relations in chimpanzees.” Annual Review of Anthropology 32 (2003): 363-392.
  6. Premack, D, G. Woodruff. “Does the chimpanzee have a theory of mind?” Behav brain sci1.4 (1978): 515-526.
  7. Boesch, C. Cooperative hunting in wild chimpanzees. Anim Behav48.3 (1994): 653-667.
  8. Menzel, E. W. “Spontaneous invention of ladders in a group of young chimpanzees.” Folia primatol17.1-2 (1972): 87-106.
  9. Whiten, A, and RW Byrne. “Tactical deception in primates.” Behavbrain sci 11.2 (1988): 233-244.
  10. Boesch, C. “Teaching among wild chimpanzees.” Ani  behav(1991).
  11. Musgrave S. et al. Teaching varies with task complexity in wild chimpanzees. PNAS 117 (2019):2.
  12. Osvath, M. “Spontaneous planning for future stone throwing by a male chimpanzee.” Currbiol19.5 (2009): R190-R191.
  13. Boesch, C. “Innovation in wild chimpanzees (Pan troglodytes).” IntJPrimatol16.1 (1995): 1-16.
  14. Galef, BG “Tradition in animals: field observations and laboratory analyses.” Interpretation and explanation in the study of animal behavior 1 (1990): 74-95.
  15. Boesch, CH. Boesch. “Mental map in wild chimpanzees: an analysis of hammer transports for nut cracking.” Primates 25 (1984): 160-170.
  16. McGrew, WC. et al. “Why don’t chimpanzees in Gabon crack nuts?.” Int JPrimatol18 (1997): 353-374.
  17. Koops K et al. Field experiments find no evidence that chimpanzee nut cracking can be independently innovated. Nature Human Behaviour (2022): 487-494.
  18. Luncz, LV, R.Mundry, C. Boesch. “Evidence for cultural differences between neighboring chimpanzee communities.” CurrBiol10 (2012): 922-926.
  19. Boesch C, et al. Chimpanzee ethnography reveals unexpected cultural diversity. Nature Human Behaviour 4.9 (2020): 910-916.